Nurkowanie od zawsze fascynowało ludzi – tajemniczy świat pod wodą kusi spokojem, niezwykłymi widokami i poczuciem odkrywania czegoś, co na co dzień pozostaje ukryte. Ale żeby zejść głębiej niż na kilka minut na samym wstrzymanym oddechu, potrzebujemy wsparcia technologii.
Choć wiele osób uważa, że w butli „jest tlen”, rzeczywistość okazuje się bardziej skomplikowana. W zależności od głębokości, celu nurkowania i doświadczenia nurka, do butli trafiają różne mieszanki. Jakie gazy stosuje się w nurkowaniu, jak działają i dlaczego nie każda butla zawiera wyłącznie tlen?
Spis treści:
Jakie gazy są wykorzystywane w nurkowaniu?
Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że nurkowanie z butlą polega po prostu na oddychaniu tlenem. Tymczasem w praktyce wygląda to inaczej. W butlach najczęściej znajduje się powietrze lub specjalne mieszanki gazów, które zostały opracowane z myślą o bezpiecznym oddychaniu pod wodą.
Dlaczego to takie ważne? Podczas zanurzania rośnie ciśnienie otoczenia. Wraz z nim zmienia się sposób, w jaki gazy zachowują się w organizmie nurka. To właśnie dlatego zbyt duże stężenie tlenu może być niebezpieczne, a azot w wysokim ciśnieniu zaczyna działać niemal jak alkohol. Odpowiedni dobór mieszanki gazów do nurkowania jest więc absolutną podstawą.
Tlen i azot
Najczęściej w butli mamy po prostu sprężone powietrze, czyli mieszankę ok. 21% tlenu i 79% azotu. To wystarcza do rekreacyjnego nurkowania na niezbyt dużych głębokościach – powiedzmy do około 40 metrów.
Problem zaczyna się, gdy chcemy zejść głębiej. Azot pod zwiększonym ciśnieniem działa narkotycznie – nurek może czuć się jak po kilku kieliszkach, co w połączeniu z koniecznością podejmowania szybkich decyzji pod wodą może być naprawdę niebezpieczne. Z kolei zbyt wysokie stężenie tlenu prowadzi do tzw. toksyczności tlenowej, która objawia się drgawkami i utratą przytomności.
Dlatego przy bardziej wymagających nurkowaniach szuka się alternatywy dla „zwykłego” powietrza.
Nitrox
Nitrox to mieszanka tlenu i azotu, ale o zmienionych proporcjach – zazwyczaj z większą ilością tlenu (np. 32% czy 36%). Po co? Dzięki temu w organizmie gromadzi się mniej azotu, co zmniejsza ryzyko choroby dekompresyjnej.
Nurkowanie na nitroksie jest szczególnie popularne wśród osób, które spędzają dużo czasu pod wodą – np. fotografów czy nurków technicznych. Taka mieszanka pozwala wydłużyć czas bezdekompresyjny i szybciej regenerować się między kolejnymi nurkowaniami.
Oczywiście, nie ma róży bez kolców – większe stężenie tlenu oznacza, że trzeba pilnować maksymalnej głębokości nurkowania.
Trimix
Jeśli ktoś chce zanurzyć się naprawdę głęboko, samo powietrze ani nitrox już nie wystarczą. Wtedy na scenę wkracza trimix – mieszanka tlenu, azotu i helu.
Hel pełni tutaj niezwykle ważną rolę. Zastępuje część azotu, dzięki czemu zmniejsza ryzyko narkozy azotowej. W dodatku hel ma mniejszą gęstość niż azot, więc łatwiej się nim oddycha, co ma ogromne znaczenie przy dużych głębokościach.
Nurkowanie z butlą wypełnioną trimixem to domena nurków technicznych. Wymaga specjalistycznego sprzętu, wiedzy i starannego planowania, ale otwiera drogę do eksploracji wraków czy jaskiń położonych kilkadziesiąt metrów pod powierzchnią.
Heliox
Heliox to kolejna mieszanka – tym razem helu i tlenu, bez udziału azotu. Wykorzystuje się ją głównie przy bardzo głębokich nurkowaniach technicznych i komercyjnych.
Jej zaletą jest całkowite wyeliminowanie ryzyka narkozy azotowej. Wadą natomiast – duże koszty oraz specyficzne skutki uboczne. Nurkowie oddychający helioxem często doświadczają tzw. głosu Donalda – ich głos pod wodą brzmi cienko i zabawnie, jakby mówili przez helowy balonik. Brzmi śmiesznie, ale może to być utrudnieniem przy komunikacji.
Inne gazy
Choć nitrox, trimix i heliox to najpopularniejsze mieszanki, istnieją też inne kombinacje. Np. hydreliox (hel, tlen i wodór) stosowany jest przy ekstremalnie głębokich nurkowaniach eksperymentalnych. Wodór, mimo że kojarzy się z łatwopalnością, w odpowiednich warunkach może pomóc zmniejszyć ryzyko wystąpienia tzw. zespołu nerwowego wysokich ciśnień (HPNS).
Takie rozwiązania są jednak domeną naukowców i nurków wojskowych, a nie osób, które weekendowo uprawiają nurkowanie rekreacyjne.
Przeczytaj na blogu: Butle nurkowe – co warto o nich wiedzieć?
Jak wybierane są gazy do nurkowania?
Dobór gazu do nurkowania zależy od kilku czynników – i nie chodzi tu tylko o chęci nurka, ale przede wszystkim o bezpieczeństwo. Pod uwagę bierze się:
- głębokość nurkowania – im głębiej, tym większe ciśnienie i ryzyko toksyczności tlenu czy narkozy azotowej,
- czas planowanego zanurzenia – dłuższy pobyt wymaga zmniejszenia ilości azotu w mieszance,
- doświadczenie i szkolenie nurka – nurkowanie z butlą pełną trimixu czy helioxu nie jest opcją dla osób początkujących,
- cel nurkowania – inne mieszanki wybierze fotograf chcący spokojnie spędzić czas na 20 metrach, a inne nurek techniczny eksplorujący wrak na 100 metrach głębokości.
Co ważne, gazy stosowane w nurkowaniu zawsze muszą być najwyższej jakości, wolne od zanieczyszczeń i przygotowane zgodnie z normami bezpieczeństwa. Tu nie ma miejsca na półśrodki – w końcu od tego zależy zdrowie, a czasem i życie nurka.
Podsumowanie
Nurkowanie to niezwykła przygoda, ale też dziedzina, w której każdy szczegół ma znaczenie. Gaz do nurkowania nie jest „zwykłym powietrzem” – to starannie dobrana mieszanka, której zadaniem jest zapewnienie bezpiecznego i komfortowego oddychania pod wodą.
- Do nurkowań rekreacyjnych wystarcza sprężone powietrze.
- Nitrox wydłuża czas przebywania na średnich głębokościach.
- Trimix i heliox pozwalają schodzić naprawdę głęboko, ale stosowanie ich wymaga wiedzy i doświadczenia.
Dlatego planując nurkowanie z butlą, warto wiedzieć, co dokładnie znajduje się w środku. To właśnie odpowiednio dobrany gaz decyduje o tym, czy zejście pod wodę będzie tylko przygodą… czy ryzykownym eksperymentem.
