Dobra jakość powietrza wdychanego przez nurka to bardzo ważny element nie tylko dla komfortu nurkowania, ale także dla bezpieczeństwa nurków. Co jednak znaczy dobra jakość powietrza i jak ją określić?
Powietrze to mieszanina głównie dwóch gazów tlenu (21%) i azotu (78%). Oprócz tego powietrze składa się z innych gazów (1%) takich jak argon, dwutlenek węgla, neon, hel. Z punktu widzenia bezpieczeństwa nurka istotne są zawartości tlenu oraz dwutlenku węgla, a dodatkowo chcemy wykryć podwyższone wartości tlenku węgla, oparów oleju oraz wilgotność.
Standardem jakości powietrza, do którego najczęściej odwołujemy się w nurkowaniu jest norma PN-EN 12021 mówiąca o sprężonych gazach do aparatów oddechowych. Określa ona wartości pożądane i bezpieczne dla nurków. Takie powietrze nie tylko jest bardzo bezpieczne, ale dodatkowo spełnia wymóg czystości tlenowej co w praktyce gwarantuje najwyższy poziom czystości i jakości powietrza oddechowego. Norma określa maksymalne wartości dla:
- Tlenu (21% +/- 1%) – tlen służy do podtrzymywania życia. Niewystarczająca jego zawartość może powodować utratę przytomności nurka w wyniku hipoksji. To bardzo rzadka sytuacje, żeby ten parametr był poniżej założonych wartości. Najczęściej mamy do czynienia z sytuacją, kiedy tlenu jest za dużo w wyniku pomieszania i niewłaściwego znakowania butli powietrznych i nitroxowych.
- Dwutlenku węgla (poniżej 0.05% / 500 ppm) – dwutlenek węgla produkowany jest w procesie zużywania tlenu w procesach metabolicznych organizmu. Jego poziom w organizmie człowieka kontroluje między innymi prędkość oddychania, więc powiększona wartość może powodować przyspieszenie i spłycenie oddychania. Na głębokości w połączeniu ze zwiększoną gęstością gazu może powodować to duże problemy u nurków takie jak odczucie niemożliwości nabrania pełnego wdechu lub zwiększone oddziaływania narkozy gazowej. W rezultacie nurek może także odczuwać po nurkowaniu większe zmęczenie i ból głowy. Podwyższony poziom dwutlenku węgla w nabijanym powietrzu może wynikać z jakości powietrza zasysanego do kompresora (np. w przemysłowych dzielnicach miast najczęściej poziom dwutlenku węgla jest wyższy i może nawet przekraczać dopuszczone normą wartości. Warto nadmienić, że realne ryzyko dla nurka zaczyna się przy co najmniej kilkukrotnym przekroczeniu tej normy.
- Tlenku węgla (poniżej 0.0005% / 5 ppm) – tlenek węgla (zwany popularnie czadem) to produkt niepełnego spalania, a jego podwyższona zawartość stwarza realne ryzyko dla nurków. Ponieważ gaz podawany jest nurkowi pod ciśnieniem, to jego efekt fizjologiczny będzie wzrastał wraz ze zwiększeniem głębokości nurkowania. Oznacza to, że wartości bezpieczne w powietrzu wdychanym na powietrzu, mogą doprowadzić do zatrucia nurka na głębokości. Tlenek węgla w powietrzu używanym przez nurków może pochodzić ze spalin zasysanych do kompresora (np. z silnika samochodu uruchomionego obok zasysu powietrza do kompresora lub spalin w kompresorach zasilanych silnikiem spalinowym) lub przegrzewającego się kompresora (spalanie oleju w wyniku zbyt wysokiej temperatury pracy i najczęściej starego oleju). Jego obecność jest bardzo niebezpieczna i może spowodować nawet utratę przytomności pod wodą lub poważne zatrucie wymagające leczenia po nurkowaniu. Aby temu zapobiec stosuje się wiele prewencyjnych mechanizmów zapobiegających dostawaniu się tlenku węgla do mieszaniny oraz składniki filtra, które neutralizują zassany tlenek węgla. W przypadku rekreacyjnej branży nurkowej ten parametr jest jednak bardzo rzadko mierzony na etapie nabijania lub wydawania butli nurkowych.
- Węglowodorów / olejów (poniżej 5mg /m3) – większość sprężarek używanych w rekreacyjnej branży nurkowej smarowanych jest olejem. W procesie nabijania niewielka ilość oleju, czyli węglowodorów może przedostawać się do sprężanego powietrza. Rolą filtrów jest wyłapanie tych niewielkich ilości węglowodorów. W przypadku przekroczenia dopuszczalnego czasu pracy filtrów lub awarii kompresora może dojść do przedostania się do sprężonego powietrza podwyższonej ilości węglowodorów. Ich obecność nie wywołuje najczęściej niebezpiecznych dla życia lub zdrowia objawów, ale zdecydowania obniża komfort oddychania sprężonym powietrzem. Oprócz urządzeń pomiarowych w wykryciu zawartości węglowodorów może pomóc węch (szczególnie u osób wyczulonych na ten zapach). Obecność zapachu oleju w mieszaninie nie oznacza jednak, że powietrze zawiera podwyższoną zawartość węglowodorów. Obecność węglowodorów w mieszaninie może także oznaczać także podwyższone poziomy tlenku węgla także istotne jest podchodzenie z dużą ostrożnością do takiego powietrza. Najlepiej dla bezpieczeństwa nie używać takiego powietrza lub jeżeli podejrzewamy obecność węglowodorów w mieszanie, której już użyliśmy dokonać pomiaru tlenku węgla w butli.
- Zawartości wody / pary wodnej / wilgotność (poniżej 50 mg/m3) – za wysoka zawartość wody w sprężonym powietrzu stwarza ryzyko zalodzenia automatu w trakcie nurkowania. W procesie rozprężania gazów automacie oddechowym panuje ujemna temperatura, więc obecność wody w mieszanie jest niepożądana. Dlatego w procesie napełniania butli dąży się do maksymalnego osuszania powietrza poprzez wieloetapowe filtrowanie. Jednak nabijanie butli w bardzo wilgotnym środowisku w połączeniu ze zużyciem filtrów może prowadzić do dostawania się większej ilości wody do butli. Wilgoć w powietrzu może pochodzić z przechowywania odkręconych butli w wilgotnym środowisku.
Jak w takim razie zapewnić bezpieczeństwo używanego przez nurków powietrza. Jest to wieloetapowy proces, którego każdy element gra istotną rolę w zwiększaniu gwarancji dobrej jakości powietrza. Przedstawię to na przykładzie Deepspot.
- Kompresory / sprężarki – dzisiaj większość nowoczesnych kompresorów zapewnia przy właściwym użytkowaniu spełnienie powyżej opisanych parametrów. W Deepspot do nabijania powietrza używamy 2 wysoce wydajnych elektrycznych kompresorów MCH45 firmy Coltri oraz połączenia membrany do produkcji nitroxu LP300 ze sprężarką MCH18. Wszystkie kompresory wyposażone są dodatkowo schładzarki, które polepszają parametry powietrza sprężonego przez kompresory poprzez obniżanie jego temperatury. Poprzez zastosowanie elektrycznych silników sprężarek unikamy się także ryzyka zassania tlenku węgla z rury wydechowej silnika kompresora
- Regularne serwisowanie – każdy z kompresorów wymaga okresowych wymian zestawu filtrów oraz oleju. W Deepspot przeszkoleni technicy wykonują te wymiany osobiście i są one potwierdzone prowadzeniem odpowiedniej dokumentacji. Dodatkowo wszelkie akcje serwisowe kompresorów wykonywane są przez personel lub pod nadzorem personelu firmy Coltri. Dzięki temu upewniamy się, że stan techniczny kompresorów oraz filtrów jest dobry.
- Warunki pracy kompresorów – kompresory dla optymalnej pracy potrzebują stałego środowiska pracy. Szczególnie źle na działanie kompresorów wpływa podwyższona temperatura i brak wentylacji. W Deepspot kompresory mają idealne środowisko pracy dzięki dedykowanemu pomieszczeniu, w którym przez większą część roku udaje nam się utrzymywać temperaturę 18-22C nawet przy pracujących kompresorach. Dodatkowo pomieszczenie wyposażone jest w automatyczny system wentylacji. Powietrze do kompresorów zasysamy z zewnątrz, a zasys umieszczony jest na wysokości 2.5 metra, aby zminimalizować ryzyko dostawaniu się tam spalin.
- Wewnętrzne testowanie – kompresory mogą być wyposażone w różne systemy monitorowania jakości powietrza i prawidłowości działania filtrów. W przypadku Deepspot kompresory MCH45 wyposażone są w system PRESEC, który monitoruje stan filtrów powietrza pod kątem ich sprawności w wyłapywaniu wilgotności oraz węglowodorów. Razem z regularnymi wymianami filtrów zapewnia to potwierdzenie prawidłowego działania głównych filtrów kompresora. Dodatkowo dodaliśmy testowanie powietrza pod kątem najbardziej istotnego dla bezpieczeństwa parametru, czyli zawartości (lub jego braku) tlenku węgla. Używamy do tego analizatora tlenku węgla firmy De-OX podłączonego do instalacji napełnia butli.
- Codzienna obsługa kompresorów – oprócz działań serwisowych, codzienna obsługa kompresorów przez personel Deepspot zapewnia wielorazowe dzienne sprawdzanie krytycznych parametrów takich jak działanie filtrów, właściwy poziom oleju i temperatura pracy.
- Czystość butli / zawartość butli – dla zapewnienia nurkowi tego, że oddycha bezpiecznym powietrzem oprócz kompresorów należy także kontrolować stan butli. W Deepspot nie nabijamy naszych butli poza ośrodkiem, aby zagwarantować jakość powietrza dostającego się do butli. Dodatkowo butle regularnie poddawane są partiami inspekcjom wizualnym, a ich czystość w środku potwierdza, że opisane wyżej systemy działają prawidłowo. W przypadku nabijania butli wilgotnym i zanieczyszczonym powietrzem, powstaje w ich wnętrzu rdza oraz może zalegać olej.
- Zewnętrzne testowanie – dla potwierdzenia działania powyższych systemów można skorzystać z zaawansowanych systemów analizy powietrza. Najczęściej korzysta się w tym przypadku z zewnętrznych audytorów, którzy dysponują odpowiednim sprzętem, kwalifikacjami oraz możliwościami certyfikowania. W przypadku Deepspot zewnętrzna firma przeprowadza audyty powietrza z kompresorów oraz Deepspot. Każdorazowo jest to potwierdzone wystawieniem certyfikatu zgodności powietrza z normą PN-EN12021 opisanej na początku tego artykułu.
Podsumowując zapewnienie bezpiecznego powietrza jest złożonym procesem, a jego komplikacja rośnie wraz z wielkością operacji nurkowej. Im większa skala, tym więcej realistycznych elementów systemu powinniśmy wprowadzać i regularnie kontrolować. W Deepsopot każdego roku dostarczamy nurkom oraz naszemu personelowi kilkadziesiąt tysięcy butli z bezpiecznym powietrzem oraz nitroxem. Na bazie tych doświadczeń dopracowaliśmy system, który gwarantuje jakość i bezpieczeństwo używanego w naszym obiekcie mieszanin oddechowych.
Jeżeli miałbyś jakieś pytania dotyczące systemów Deepspot, zapraszamy do kontaktu pod adresem: [email protected].
